GENEALOGIA RODZINY ŻENKIEWICZÓW

1. Wstęp

Nazwisko Żenkiewicz występuje w dzisiejszych czasach niezwykle rzadko. W 1997 r. po sprawdzeniu bazy danych w Państwowym Systemie Ewidencji Ludności PESEL, obejmującej prawie 40 mln mieszkańców Polski okazało się, że figurowało w niej jedynie 10 osób o nazwisku Żenkiewicz. Były to osoby związane tylko z jedną rodziną mieszkającą do 1944 r. na Żmudzi. Członkowie tej rodziny oraz spokrewnione z nią rodziny i spowinowaceni zamieszkujący przed II wojną na terenie obecnej Litwy i Białorusi, nie przypominały sobie innych rodzin o nazwisku Żenkiewicz, które by zamieszkiwały tereny ówczesnej II Rzeczpospolitej, bądź tereny tzw. zakordonowe.
Przeprowadzone badania z wykorzystaniem narzędzi informatycznych (bazy danych, katalogi biblioteczne) doprowadziły dodatkowo do identyfikacji osób o zbliżonym brzmieniu tj. Zenkiewicz. Odnotowano 7 takich nazwisk w Polsce oraz jedną osobę w Rosji (prof. Igor Zenkiewicz, Moskwa) i jedną osobę w Kanadzie (Inż. Paul Zenkiewicz, Montreal). Dotychczas nie znaleziono związku tej grupy z rodziną Żenkiewiczów ze Żmudzi.

Pierwszym protoplastą rodu Żenkiewiczów był Mikołaj z Zenowa odnotowany w 1380 r. Według szczątkowych danych najprawdopodobniej jego następcy pochodzący z ziemi sandomierskiej, w XV wieku po zbliżeniu Polski z Wielkim Księstwem Litewskim przenieśli się na tereny ówczesnej Żmudzi, otrzymując tam włości z nadań królewskich. W tych czasach była to sytuacja charakterystyczna, iż znaczna część szlachty i mieszczaństwa, szczególnie z silnie zaludnionego Mazowsza i Małopolski, dzięki bardzo dogodnym warunkom zasiedlała m.in. słabo zaludnione tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Z nazwiska Zenów (Zenowiców) rozwinęły się później takie nazwiska jak Zenowicz, Zienowicz, czy Zieniewicz, o których wspominali w swych Herbarzach m.in. B. Paprocki, K. Niesiecki i W. Wielądek. Najprawdopodobniej z tego rdzenia wywodzi się nazwisko Żenkiewicz. Znani znawcy i badacze historii średniowiecza i Wielkiego Księstwa Litewskiego - Profesorowie Juliusz Bardach i Karol Górski - podzielali pogląd, że wyżej opisana chronologia była wielce prawdopodobna i typowa dla tamtego okresu. Nie można jednak wykluczyć genezy pochodzenia liewskiego protoplastów rodu, na co wskazuje znany badacz Żmudzi, prof. Grzegorz Błaszczyk.
Potomków Mikołaja z Zenowa odnotowano później w służbie wojennej podczas wojen litewsko-moskiewskich: Michała - w wyprawie pod dowództwem wojewody smoleńskiego Jerzego Hlebowicza w 1493 r., oraz Jakuba - w szeregach wojsk litewskich pod dowództwem Olbrachta Gasztołda w 1518 r., w zwycięskiej bitwie o Połock. W XVII w. w powiecie rosieńskim odnotowani byli: Bartłomiej Żenkiewicz - sędzia ziemski i Mikołaj Żenkiewicz - referendarz. W herbarzu szlachty żmudzkiej wymieniona została rodzina Żenkiewiczów (Żynkiewiczów) herbu Półkozic ze Żmudzi, notowana w Taryfie 1667 r.
Rosyjska wzmianka urzędowa z 1857 r. mówi o rodzinie Żenkiewiczów herbu Półkozic z powiatu rosieńskiego, wylegitymowanej w Cesarstwie i zapisanej do księgi szlachty guberni kowieńskiej. Zachowany dokument z dnia 6 czerwca 1877 roku, świadectwo Uznania Szlachectwa Nr 32 wydane przez Departament Heroldii Rządzącego Senatu w Sankt Petersburgu dla Franciszka Żenkiewicza, zamieszkałego w majątku Szawkoty powiatu rosieńskiego guberni kowieńskiej, sędziego ziemskiego - mówi o zaliczeniu jego wniosku do szlachty rodowej, rodu Żenkiewiczów, postanowieniem Szlacheckiego Zgromadzenia Przedstawicielskiego w Kownie dnia 4 lutego 1877 roku i zatwierdzonego przez wyżej wspomniany Departament Heroldii dnia 14 maja 1877 roku.
Rodzina Żenkiewiczów była blisko spokrewniona z wieloma znanymi rodami zamieszkującymi na Litwie jak Bielawscy, Bielscy, Butrymowie, Staniewiczowie, Szymkiewiczowie, Tyszkiewiczowie i Wojtkiewiczowie. Były to osiadłe od wieków polskie rodziny na Litwie, a dzieje ich przodków sięgały często czasów Unii Horodelskiej. Dalsi krewni lub spowinowaceni z rodziną Żenkiewiczów to rodziny Hurczynów, Kierbedziów, Kozłowskich, Mineyków, Nagurskich, Niekraszów, Paszkowskich, Rakowskich i Urbanowiczów.
To między innymi za namową Stanisława Kierbedzia, znanego budowniczego mostów oraz kolei i zaprzyjaźnionego z Franciszkiem Żenkiewiczem - Józef Żenkiewicz ukończył studia i podjął pracę jako budowniczy kolei i dróg w Cesarstwie Rosyjskim.
Zdecydowana większość wymienionych wyżej ziemiańskich rodzin o rodowodzie szlacheckim, w wyniku zdarzeń historycznych uległa degradacji i zniknęła całkowicie z nadniemeńskich ziem litewskiej Auksztoty i Żmudzi. Podobny los spotkał rodzinę Żenkiewiczów. Na początku XIX wieku przodkowie rodziny Żenkiewiczów z Torunia zamieszkiwali na Żmudzi. Posiadali majątki w Szawkotach i Poszuszwiu w powiecie rosieńskim. Piastowali różne funkcje publiczne m.in. Bartłomiej Żenkiewicz był radcą tytularnym, a sędzią ziemskim w powiecie rosieńskim był Franciszek Żenkiewicz. Uznanym artystą malarzem działającym w połowie XIX w. w Wilnie był Jan Żenkiewicz. W wyniku prowadzonej przez aparat carski polityki zmierzającej do deklasacji stanu szlacheckiego w zaborze rosyjskim oraz czynnego uczestnictwa rodziny Żenkiewiczów w powstaniu styczniowym, znaczna część ich majątków została skonfiskowana. Po powstaniu styczniowym Poszuszwie zostało skonfiskowane, a w Szawkotach pozostał jedynie niewielki folwark i młyn. Rodzina Władysława Żenkiewicza przeniosła się wówczas do zaboru austriackiego. Potomek jednego z nich - Franciszek Żenkiewicz wyemigrował do USA, później był w armii Hallera i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Poległ w bitwie warszawskiej w 1920 r. Począwszy od II połowy XIX w. rodzina zmuszona była dostosować się do nowych warunków ekonomicznych. Jej członkowie kończyli studia, głównie w Sankt Petersburgu, poświęcali się karierze inżyniersko-urzędniczej (Wincenty Żenkiewicz, Władysław Żenkiewicz, Józef Żenkiewicz), bądź w hierarchii kościoła katolickiego. M. in. Jan Żenkiewicz był prałatem polskiej parafii w Sankt Petersburgu. W 1904 roku po ślubie Józefa Żenkiewicza z Marią z Bielskich, rodzina Żenkiewiczów sprzedała folwark w Szawkotach i przeniosła się do majątku Adamajcie, gmina Kroże, powiat Rosienie. Powiększyła majątek, który wcześniej był własnością rodziny Bielskich. Proces dalszego rozwoju i unowocześnienia gospodarki w majątku Adamajcie przerwał wybuch I wojny światowej.

Okres wojny i wybuch rewolucji bolszewickiej doprowadził do kolejnej degradacji rodziny Żenkiewiczów. W 1915 roku Żenkiewiczowie zmuszeni byli opuścić majątek i wyjechać do Homla, gdzie przebywali do 1919 r. W trudnych chwilach pomocy udzieliła im rodzina Nagurskich. Dzięki temu udało się im ujść opresji bolszewickiej. Niemniej pobyt w Homlu to okres okropności I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej, przemarsze wojsk rosyjskich i niemieckich, głód, rabunki i walka o fizyczne przetrwanie. Po I wojnie światowej Żenkiewiczowie powrócili do swojego majątku Adamajcie na Żmudzi. Kolejny cios to nacjonalizacja przez Litwinów w 1922/23 roku majątków i okrojenie ich areału do 80 ha. Rodzina Żenkiewiczów, podobnie jak większość Polaków w Republice Litewskiej, mimo szykan i skierowanego przeciwko nim nacjonalizmu litewskiego - starała się organizować, rozwijać własne podstawy ekonomiczne, polskie życie kulturalno-oświatowe i związki społeczno-gospodarcze na Żmudzi. Edward Żenkiewicz po studiach w Paryżu i Antwerpii podjął pracę w Polskim Gimnazjum w Wiłkomierzu. Witold Żenkiewicz dzięki pracowitości Marii Żenkiewicz i swojej, kupił niedaleko Kroż od rodziny Porazińskich majątek Gudele. Odbudował w Gudelach gospodarkę rolną i rozwinął stadninę koni. Utrzymywał nadal majątek w Adamajciach. Rodzina Żenkiewiczów w latach trzydziestych aktywnie uczestniczyła w życiu polskich organizacji jak Towarzystwo "Pochodnia", "Jutrzenka" w Rosieniach, "Oświata" w Wiłkomierzu i Klub Sportowy "Sparta". Witold Żenkiewicz był znanym w powiecie rosieńskim, wiłkomierskim i taurogowskim organizatorem imprez kulturalno-sportowych i bali dobroczynnych, z których dochód przeznaczano na wspieranie działalności polskich organizacji i Polskiego Gimnazjum w Wiłkomierzu.
W okresie II wojny światowej Edward i Witold Żenkiewiczowie aktywnie uczestniczyli w polskim ruchu konspiracyjnym. W 1941 roku ukrywali się i uniknęli szczęśliwie wywózek sowieckich. Później zorganizowali siatkę AK w ramach Podokręgu Kowieńskiego ZWZ AK. Witold Żenkiewicz ps. "Borsuk" mianowany przez łącznika AK na ziemię kowieńską - Teodora Nagurskiego ps. "Dolis" - dowódcą grupy AK na powiat Taurogi, utworzył siatkę celem przerzutów broni do Okręgu Wileńskiego AK oraz uciekinierów i wojskowych na trasie pomiędzy Prusami Wschodnimi a Wilnem. Edward Żenkiewicz ps. "Żak" sporządzał raporty dla potrzeb AK na podstawie francuskich, rosyjskich i niemieckich nasłuchów radiowych. Majątek Gudele Żenkiewiczów stanowił ważny punkt konspiracyjno-przerzutowy, współdziałający z podobnym punktem w majątku Bolcze rodziny Wielhorskich. Do Gudel często przyjeżdżała łączniczka z Okręgu Wileńskiego AK, córka gen. Dąb-Biernackiego - Zofia. W 1944 r. przed nadejściem frontu sowieckiego Gudele były silnym punktem oparcia i schronienia dla kilkudziesięciu Polaków, głównie z Wileńszczyzny.
W dniu 7 października 1944 roku przed groźbą nadciągającego frontu sowieckiego i wywózek, rodzina Żenkiewiczów wyjechała na zawsze do Polski, pozostawiając cały dorobek swojego życia i poprzednich pokoleń. W Polsce osiadła pod Żninem na ziemi pałuckiej. Traktowali to jako stan przejściowy. Wierzyli jak większość przybyszów z kresów wschodnich, w powrót do rodzinnych stron. Wiarę tę utracili ostatecznie w latach sześćdziesiątych. Kolejne pokolenie rodziny Żenkiewiczów wychowało się w warunkach powojennych. Osiadło w Toruniu i utrzymuje tradycje o swej rodzinie i przodkach.

Pierwszy okres o wzmiankowanych przodkach rodu Żenkiewiczów obejmuje ok. 14 pokoleń w latach 1380-1750. Drugi okres, dokładnie udokumentowany, obejmuje 8 pokoleń od 1750 r. do czasów dzisiejszych i dotyczy linii Żenkiewiczów herbu Półkozic, wywodzących się z powiatu rosieńskiego ze Żmudzi.
Kazimierz Żenkiewicz, ur. ok. 1750 r., zm. ok. 1830 r., właściciel majątku Szawkoty, powiat rosieński.
Bartłomiej Kazimierz Żenkiewicz, ur. ok. 1786 r. , zm. ok. 1858 r., właściciel majątków Szawkoty i Poszuszwie, powiat rosieński, gubernia kowieńska. Ożeniony z Barbarą z Mineyków. Ziemianin i radca tytularny. Był związany z powstaniami Wiosny Ludów.
Franciszek Żenkiewicz, syn Bartłomieja, ur. 1827 r., zm. 1909 r. Ożeniony z Petronellą z Tyszkiewiczów. Gospodarował w rodzinnym majątku w Szawkotach. Sędzia ziemski powiatu rosieńskiego. Wspierał aktywnie powstanie styczniowe na Żmudzi. Po powstaniu część majątku uległa konfiskacie. Pozostał młyn i folwark. Pochowany w Szawkotach. Miał brata Władysława, właściciela majątku Poszuszwie i powstańca z 1863 r.
Józef Żenkiewicz, syn Franciszka i Petronelli z Tyszkiewiczów herbu Leliwa, ur. 1863 r., zginął w 1911 r. Ukończył gimnazjum w Szawlach i studia techniczne w Instytucie Inżynierów Komunikacji w Sankt Petersburgu. Ożeniony z Marią z Bielskich (1871- 1958), której ojciec Mamert Miron Bielski był prawnikiem i piastował stanowisko sekretarza w Radzie Państwa w Sankt Petersburgu. Był właścicielem majątku Adamajcie oraz folwarków Dydweje i Łauksminiszki w powiecie rosieńskim. Józef Żenkiewicz był budowniczym dróg i kolei. W późniejszym okresie był naczelnym inżynierem nadzoru budowy kolei transsyberyjskiej Moskwa-Władywostok w środkowo-wschodniej Syberii (Krasnojarsk, Błagowieszczeńsk). Zginął postrzelony podczas napadu na budowniczych kolei przez bandę niedaleko Bajkału. Pochowany w rodzinnych Szawkotach. Odznaczony pośmiertnie przez cara. Tytularny jenerał-major dróg komunikacji (wg G. Błaszczyka: "generał major w służbie cywilnej").
Józef Żenkiewicz posiadał następujące rodzeństwo: braci - Wincentego i Ludwika oraz siorsty - Antoninę, Stanisławę, Aleksandrę i Adolfinę. >> Biogram Józefa Żenkiewicza opracowany przez dr Beatę Nykiel Witold Żenkiewicz, syn Józefa i Marii z Bielskich, ur. 1909 r. w Sankt Petersburgu, zm. 1995 r. Ukończył Polskie Gimnazjum w Poniewieżu i pogimnazjalną szkołę rolniczą w Wieprzach k. Wiłkomierza. Odbył praktykę rolniczą w niemieckim majątku pod Tylżą. Właściciel majątku Gudele i stadniny koni koło Kroż. Aktywny działacz polonijny na Żmudzi. Podczas II wojny światowej działał konspiracyjnie w Podokręgu Kowieńskim AK. Po II wojnie światowej osiadły pod Żninem w woj. bydgoskim. Ożeniony z Haliną Anną Staniewicz (1921-2007), herbu Gozdawa, której ojciec Zygmunt Staniewicz był prawnikiem i adwokatem w Poniewieżu (posiadał majątek Nowa Dola, aktywny polski działacz z grupy "żubrów" na Litwie Kowieńskiej). Witold Żenkiewicz miał brata Edwarda (1905-1965, ukończył Wyższą Szkołę Handlową w Antwerpii - Institut Superieur de Commerce d'Anvers, nauczyciel Gimnazjum Polskiego w Wiłkomierzu, działacz oświatowy, aktywny członek ZWZ AK, ściśle współpracował z prof. Teodorem Nagurskim - wiceprezydentem Wilna i ekonomistą).
Jerzy Żenkiewicz, syn Witolda i Haliny Anny ze Staniewiczów herbu Gozdawa, ur. 1950 r. w Toruniu, absolwent Politechniki Gdańskiej i Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie, elektronik, informatyk, publicysta. Pracował w Geofizyce Toruń, później dyrektor Centrum Obliczeniowego Uniwersytetu M. Kopernika, odbył specjalistyczne staże w Norwegii, Anglii i USA, członek-założyciel międzynarodowego stowarzyszenia Internet Society, autor kilkudziesięciu opracowań i publikacji. Ożeniony z Ireną Bączkowską (ur. 1956 r., ekonomista).
Jerzy Żenkiewicz ma następujące rodzeństwo: Marian (ur. 1945 r., absolwent Politechniki Gdańskiej i UMK Toruń, profesor nauk technicznych, poseł trzech kadencji Sejmu, senator RP), Irena (ur. 1957 r., absolwentka AWF Gdańsk, nauczycielka), Stanisław (ur. 1961, zm. 1974).

Marek i Maciej Żenkiewiczowie, synowie Jerzego i Ireny z Bączkowskich, ur. 1980 r. i 1984 r., zamieszkali w Toruniu.

Jerzy Żenkiewicz
Toruń, 21 stycznia 2022 r.